«Ούτε μια ώρα στον στρατό», «Κάτω όλοι οι στρατοί / θητεία δωδεκάλεπτη προαιρετική», «Πίσσα και πούπουλα στους στρατοκράτες / Να γίνουνε οι βάσεις φυτείες για ντομάτες!». Παγκόσμια μέρα Άρνησης Στράτευσης η σημερινή και συνθήματα σαν τα παραπάνω επιχειρούν να καταστήσουν σαφές ότι το «όχι» στον στρατό συνιστά δικαίωμα και όχι αδίκημα.
Ημέρα που «σημαδεύτηκε» από τη χτεσινή καταδίκη του ολικού αρνητή στράτευσης Μιχάλη Τόλη στα Ιωάννινα, μέλους της συλλογικότητας «Ξυπόλητο Τάγμα» σε δέκα μήνες φυλάκιση με διετή αναστολή. Δεκάδες παρόμοιες διώξεις και καταδίκες έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια, οπότε υπήρξε μια εντατικοποίηση της καταστολής με πρόσχημα την επαπειλούμενη «λειψανδρία». Περισσότεροι από δυο χιλιάδες νεοσύλλεκτοι έχουν επιλέξει τη λεγόμενη πολιτική ή κοινωνική θητεία (δίχως δηλαδή να φέρουν όπλο) από το 1998 αφότου καθιερώθηκε, έστω κι αν είναι σχεδόν διπλάσια της υποχρεωτικής, ενώ σε 35.000 υπολογίζονται οι ανυπότακτοι.
Η Ελλάδα παραμένει από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες που διατηρούν την υποχρεωτική θητεία με κύριο πρόσχημα τον «εξ ανατολών» κίνδυνο, με τον οποίο ωστόσο μετέχουν στην ίδια συμμαχία όντας αμφότεροι μέλη του ΝΑΤΟ. Οι περισσότερες χώρες του ΝΑΤΟ διαθέτουν βέβαια επαγγελματικούς στρατούς, όμως εδώ φαίνεται πως μας χρειάζεται ένας «εθνικός» που να ζωντανεύει και να συντηρεί με την παρουσία του τις διάφορες επαρχιακές πόλεις όπου υπάρχουν στρατόπεδα, να τιθασεύει κάπως την υψηλή ανεργία και ταυτόχρονα να επιδίδεται σε πολλών ειδών «λάντζες» εντός κι εκτός συνόρων, από τον έλεγχο εισόδου μεταναστών ως τη συμμετοχή σε διάφορες συμμαχικές «υποχρεώσεις».
Η πολιτική κοινωνική υπηρεσία ως εναλλακτική της στρατιωτικής ψηφίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μόλις το 1977, οπότε αναγνωρίστηκαν νομικά και οι αντιρρησίες συνείδησης. Τόσο όμως η μεγάλη διάρκεια (36 μήνες) όσο και τα επιπλέον έξοδα λειτουργούσαν μάλλον αποθαρρυντικά. Στην πράξη, επίσης, ο νόμος αυτός καταστρατηγήθηκε επανειλημμένα. Σημείο αναφοράς για το σύγχρονο κίνημα αντιρρησιών συνείδησης υπήρξαν οι ΗΠΑ της δεκαετίας του ’60 και η μαζική αντίδραση στον πόλεμο του Βιετνάμ.
Στην Ελλάδα, με την εξαίρεση των Μαρτύρων του Ιεχωβά που η θρησκεία τους απαγορεύει να κρατούν όπλα και καταδικάζονταν, ειδικά στο παρελθόν, σε βαριές ποινές για αυτή τους την επιλογή, το φαινόμενο της άρνησης στράτευσης για πολιτικούς και ιδεολογικούς λόγους εμφανίζεται ουσιαστικά τη δεκαετία του ’80, με τα πρώτα σχετικά κείμενα να δημοσιεύονται στην Οικολογική Εφημερίδα και το περιοδικό Αρνούμαι.
Είχε προηγηθεί σχετική καταδίκη της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης (1977) που υποχρέωσε την κυβέρνηση Καραμανλή στην καθιέρωση μιας πρώτης άοπλης θητείας τετραετούς διάρκειας. Ο πρώτος πολιτικός αρνητής στράτευσης ήταν ο 28χρονος Μιχάλης Μαραγκάκης (Μάρτιος ’87) που καταδικάστηκε σε τετραετή φυλάκιση. Το κίνημα συμπαράστασης που αναπτύχθηκε ήταν εντυπωσιακό μέσα κι έξω από την Ελλάδα. Η ποινή εντέλει «κατέβηκε» στους 26 μήνες ενώ τόσο αυτός, όσο κι ο επόμενος αρνητής Θανάσης Μακρής (ο οποίος τον Μάιο του ’87 έφαγε πρωτόδικα 5 χρόνια φυλακή που μετατράπηκε σε 18μηνη κράτηση) κατέφυγαν σε απανωτές απεργίες πείνας. Εντέλει αποφυλακίστηκαν στη διετία. Την εποχή εκείνη δημιουργείται ο Σύνδεσμος Αντιρρησιών Συνείδησης, η πρώτη οργανωμένη σχετική πρωτοβουλία, ενώ Οικολόγοι/Εναλλακτικοί και Συνασπισμός στηρίζουν τα αιτήματά τους. Ταυτόχρονα πολλαπλασιάζονται οι αρνητές στράτευσης, το κίνημα μάλιστα αναπτύσσει επαφές με το αντίστοιχο τουρκικό που εκδηλώνεται την ίδια εποχή.
«Εμβληματική» υπήρξε η περίπτωση του φυλακισμένου σήμερα για τρομοκρατικές ενέργειες Νίκου Μαζιώτη, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος ολικός αρνητής στράτευσης όντας τότε «πασιφιστής». Συνελήφθη το ’91, «έφαγε» έναν χρόνο με τριετή αναστολή, τον ξανάπιασαν το ’92 και απελευθερώθηκε μετά 50 μέρες απεργία πείνας. Άλλος ένας γνωστός αντιρρησίας που εκδηλώθηκε το ’95 και ταλαιπωρήθηκε επί χρόνια με απανωτές συλλήψεις και μια τετράμηνη φυλάκιση προτού αθωωθεί οριστικά πρόπερσι ήταν ο 46χρονος σήμερα Νίκος Καρανίκας, που ως συνήγορο υπεράσπισης είχε τη Ζωή Κωνσταντοπούλου. Για την υπόθεση τόσο τη δική του όσο και άλλων αντιρρησιών, του Τόλη συμπεριλαμβανομένου, ενδιαφέρθηκε μέχρι η Διεθνής Αμνηστία. Εξέφρασε «βαθιά ανησυχία» για τις συνεχιζόμενες διώξεις εναντίον αντιρρησιών συνείδησης, ζητώντας να σταματήσουν αμέσως οι δίκες πολιτών από στρατοδικεία «κι ακόμα περισσότερο οι επανειλημμένες διώξεις τους για την ίδια πράξη», πρακτική που είναι, επιπλέον, αντισυνταγματική.
Καταδίκαζε τον «τιμωρητικό χαρακτήρα» της εναλλακτικής θητείας στην Ελλάδα (15 μήνες έναντι 9 για τον στρατό ξηράς) και καλούσε τη χώρα να συμμορφωθεί με τις αποφάσεις και τις υποδείξεις τόσο της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ όσο και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την προστασία των αντιρρησιών συνείδησης. Καταδίκαζε, τέλος, το διοικητικό πρόστιμο ύψους 6.000 Ευρώ που είχε καθιερώσει ως υπουργός Άμυνας ο σημερινός πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ για τους ανυπότακτους μέσω εφορίας (2011). Αξιοσημείωτη είναι επίσης η περίπτωση του «μονιμά» Γιώργου Μοναστηριώτη, ναύτη ΕΠΥ που αρνήθηκε να πάει σε πολεμική επιχείρηση με ελληνική φρεγάτα στον Περσικό το 2003 για συνειδησιακούς λόγους και καταδικάστηκε σε 40 μήνες φυλάκιση για λιποταξία. Η πολιτική κοινωνική υπηρεσία ως εναλλακτική της στρατιωτικής ψηφίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μόλις το 1977, οπότε αναγνωρίστηκαν νομικά και οι αντιρρησίες συνείδησης. Τόσο όμως η μεγάλη διάρκεια (36 μήνες) όσο και τα επιπλέον έξοδα λειτουργούσαν μάλλον αποθαρρυντικά. Στην πράξη, επίσης, ο νόμος αυτός καταστρατηγήθηκε επανειλημμένα.
Τις δυσλειτουργίες και τα προβλήματά του ανέδειξαν σε εκθέσεις τους τόσο ο Συνήγορος του Πολίτη όσο και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ενώ τις διακρίσεις που συντηρούσε καταδίκασε και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Εντέλει το καλοκαίρι του 2011 η εναλλακτική κοινωνική θητεία καθορίστηκε στους 15 μήνες, εξακολουθούν όμως, διαβάζω, να απορρίπτονται οι περισσότερες αιτήσεις των μη θρησκευτικών αντιρρησιών.
Τι σκοπεύει αλήθεια να κάνει η παρούσα κυβέρνηση για το θέμα τόσο των αντιρρησιών συνείδησης όσο και των ανυπότακτων, η πλειοψηφία των οποίων είναι φοιτητές στο εξωτερικό; Η νεολαία, πολλά στελέχη αλλά και το Τμήμα Δικαιωμάτων του Σύριζα είχαν στο παρελθόν επανειλημμένα σταθεί στο πλευρό των αντιμιλιταριστών ακτιβιστών, χαρακτηρίζοντας μάλιστα το πρόστιμο Βενιζέλου «επαχθές» εφόσον «δεν επιβάλλεται άπαξ αλλά επαναλαμβάνεται κάθε φορά που ένας πολίτης δεν υπακούει σε πρόσκληση κατάταξης, με αποτέλεσμα την πλήρη παράλυση της οικονομικής, επαγγελματικής και κοινωνικής ζωής του καθώς συνεπάγεται ανελέητο κυνήγι ενάντια σε κάθε είδους περιουσιακό του στοιχείο, ενώ του στερεί τη δυνατότητα φορολογικής ενημερότητας και ομαλής άσκησης οποιουδήποτε επαγγέλματος…
Είναι προφανές ότι τέτοιες μεθοδεύσεις είναι παντελώς απαράδεκτες και δεν έχουν καμία θέση στο νομικό σύστημα μιας δημοκρατικής χώρας». Το Τμήμα Δικαιωμάτων καλούσε, επιπλέον, την Πολιτεία «να εξανθρωπίσει όλες τις διατάξεις που αφορούν τη στρατολογία, να αποποινικοποιήσει την ανυποταξία με βάση τα ισχύοντα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, να άρει τις βαριές και απάνθρωπες διοικητικές κυρώσεις κατά των αντιρρησιών συνείδησης και να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον εκδημοκρατισμό της εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας (ισόχρονη διάρκεια, κατάργηση επιτροπής ελέγχου συνείδησης, υπαγωγή της εποπτείας του θεσμού σε φορέα εκτός ΥΕΘΑ, κατάργηση της αρμοδιότητας των στρατοδικείων να δικάζουν αντιρρησίες συνείδησης, κλπ).
Η καλή πρόθεση στο να γίνουν βήματα σε αυτές τις κατευθύνσεις φαίνεται να υπάρχει στον Σύριζα, είναι όμως απίθανο να τη συμμεριστεί και ο… ΑΝΕΛέητα «στρατόκαβλος» όπως δείχνουν τα ως τώρα πεπραγμένα του νέος υπουργός Άμυνας. Και το «δείγμα γραφής» στην περίπτωση Τόλη, σίγουρα δεν είναι το πλέον ενθαρρυντικό.
Θοδωρής Αντωνόπουλος
